මෙම තීරණ කැපුවත් කොළ යනාදී වශයෙන් ගෝත්‍රික පක්ෂපාතීත්වය මත පදනම් වූ කාලයක් තිබිණි. නමුත්‍, දැන් සාම්ප්‍රදායික පක්ෂ සහ ඒවායේ ජාල ක්ෂය වී ගොස් ඇත. විවිධ අපේක්ෂකයින් තමුන් වෙනුවෙන් සහ/හෝ රට වෙනුවෙන් කුමක් කරනු ඇතැයි යන්න මත ඡන්දදායකයින් තීරණ ගත යුතුව තිබේ.

ප්‍රචාරණ ව්‍යාපාර හරහා තේරී පත් වුවහොත් කරන්නේ කුමක්ද යන්න පිළිබඳව අපව දැනුවත් කිරීමට අපේක්ෂකයෝ උත්සාහ කරති. ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශන මගින් ඔවුන්ගේ අනාගත ක්‍රියාමාර්ග පිළිබඳ සංයුක්ත ඇඟවීම් සපයනු ලබයි. මෙම ලිපිය මගින් ප්‍රධාන අපේක්ෂකයින් තිදෙනාගේ කේන්ද්‍රීය ආර්ථික ස්ථාවරයන් සංසන්දනය කරනු ලබයි.

ඡායා : Bharatha Prabhashana Thennakoon

ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශන මගින් බොහෝ ක්ෂේත්‍ර ආවරණය කිරීම සිදුවන බැවින් (විශේෂයෙන් ඒවා පිටු දෙසීයකට වඩා වැඩි වන විට), සියලු ම අංග සංසන්දනය  කිරීම ප්‍රායෝගික නොවේ. අප තවමත් සිටින වරණීය පැහැර හැරීමේ තත්ත්වය (selective default) සහ එම අවාසනාවන්ත තත්ත්වයෙන් මිදීමේ පදනම වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ගිවිසුම සැලකිල්ලට ගනිමින්, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහනේ අරමුණ වන සහ ගෝලීය ආර්ථිකයේ විශ්වාසවන්ත සාමාජිකයෙකු ලෙස අපගේ ස්ථාවරය නැවත තහවුරු කර ගැනීමට අවශ්‍ය වන අපගේ ණය ගෙවීමේ හැකියාව කෙරෙහි බලපාන පොරොන්දු කෙරෙහි අවධානය යොමු කෙරෙනු ඇත.

ප්‍රාථමික ගිණුමේ අතිරික්තය

ප්‍රාථමික ගිණුමේ අතිරික්තයක් උපදවන රජයකට, එම වසරේ ණය සේවා කිරීම හැර අනෙකුත් සියලුම වියදම් එම වසරේ උපයාගත් ආදායමෙන් සපුරාලිය හැකි බැවින්, සිය මෙහෙයුම් සඳහා මුදල් ණයට ගැනීමට අවශ්‍ය වන්නේ නැත. එම අතිරික්තය ණය ආපසු ගෙවීම සඳහා භාවිතා කළ හැකි ය. නමුත් එක් වසරක අතිරික්තය සමුච්චිත දැවැන්ත ණය ප්‍රමාණය ගෙවීමට ප්‍රමාණවත් වන්නේ නැත.

ආණ්ඩුවක් ප්‍රාථමික ගිණුමේ හිඟයක් ජනනය කරන්නේ නම් (1954, 1955, 1992, 2017, 2018, සහ සමහරවිට 2024 හැර අනෙකුත් සියලු ම වසරවල සිදු කර ඇති පරිදි)  එයට තවත් ණය ගැනීමට සිදුවනු ඇත. 2022 න් පසු, එය තවදුරටත් පහසු විකල්පයක් වන්නේ නැත.ගෝඨාභය සමයේ සිදු කළ ආකාරයට මුදල්  මූල්‍යකරණයේ යෙදිය හැකි නමුත්, එම ක්‍රියාමාර්ගය ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහන සහ 2023 අංක 16 දරන මහ බැංකු පනත මගින් තහනම් කර ඇත. මීට අමතරව, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උත්පාදනය වූ පෙර නොවූ විරූ උද්ධමනය අත්විඳ තිබීමත්, එමගින් ඇතිකරන ඉහළ මිල මට්ටම් හරහා අපට දිගින් දිගට ම අපහසුතා ඇතිවීමත් නිසා  බොහෝ අය දැන් මුදල් මූල්‍යකරණයේ හානි ගැන දනිති.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ගිවිසුමට අනුව රජය කැපවී සිටින පරිදි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 2.3 ක් විය යුතු, සැලකිය යුතු මට්ටමේ ඉහළ ප්‍රාථමික අතිරික්තයක් උත්පාදනය කිරීම සඳහා, බදු ආදායම 2028 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් වර්තමානයේ පවතින සියයට 10 ක පමණ මට්ටමේ සිට  සියයට 14 දක්වා මට්ටමට ළඟා විය යුතු බව පුරෝකථනය කර ඇත. අත්‍යාවශ්‍ය මහජන සේවාවන්ට ප්‍රමාණවත් ලෙස අරමුදල් සපයන අතර ම ණය ගෙවීම සිදු කිරීමට නම් වියදම් අඩු කිරීම ද අවශ්‍ය වෙයි.. එබැවින්, ප්‍රධාන අපේක්ෂකයින්ගේ පොරොන්දුවල වඩාත් ම තීරණාත්මක අංගය වන්නේ ප්‍රාථමික අතිරික්තයක් සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා එමගින් ඇතිවන බලපෑම යි.

ප්‍රාර්ථනාත්මක හිතළු

අනුර කුමාර දිසානායක මහතාගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ ගිවිසුමට හෝ ප්‍රාථමික ගිණුමේ ශේෂ ඉලක්කවලට කිසිදු සැලකිල්ලක් නොදක්වයි. එය පෙර මැතිවරණ චක්‍රවල ප්‍රකාශයට පත්වූ සුන්දර පොරොන්දු ඇතුළත් ලේඛනවලට වඩා වෙනස් නොවේ. උදාහරණයක් ලෙස, 2019 ගෝඨාභය ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය “ආදායම මත පදනම් වූ පහසු ගෙවීම් සැලසුම් හරහා අවශ්‍යතා ඇති අයට නිවාස ලබා දීමට” පොරොන්දු විය. අනුර කුමාර දිසානායක මහතා තවදුරටත් ඉදිරියට යන බව පෙනෙන්නට තිබේ. “අලුතින් විවාහක ජෝඩු සඳහා ඔවුන්ගේ නිවාස මිල දී ගැනීම හෝ ඉදිකිරීම සඳහා මූල්‍ය ආධාර ලබා දීම” සහ ” රජයේ සේවකයින් සඳහා ඔවුන්ගේ සේවා ස්ථාන ආසන්නයේ නිල නිවාස ලබා දීම සඳහා වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීම” ආදී පොරොන්දු එහි ඇතුළත් ය.

ඉහත මුල් පොරොන්දුවේ සරල භාෂාව අනුව මූල්‍ය ආධාර සැපයීමේ‍ දී පමණක් නොව (මෙය සැබෑ මුදල් ආකාරයෙන්ද? නැතහොත් අලුත විවාහ වූවන්ට අඩු පොලී ණය ආකාරයෙන්ද?), සුදුසුකම් තක්සේරු කිරීමට ඇති හැකියාව  අනුව (දෙවන විවාහයක් කර ගත යුවලක සහනය ලැබේද?) මෙන්ම මුදල් ගෙවීම කළමනාකරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ද සැලකිය යුතු වියදම් ඇති බව පෙන්නුම් කරයි. දෙවැනි පොරොන්දුව අනුව නිල නිවාස ඉදිකිරීමේ සහ නඩත්තු කිරීමේ සම්පූර්ණ පිරිවැය රජය විසින් දැරිය යුතු ය. මෙම පොරොන්දු ඉටු කරන්නේ නම්, ප්‍රාථමික ගිණුමේ ශේෂ ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා අමතර ආදායමක් උපයා ගැනීම අවශ්‍ය වනු ඇත.

මේ වන විට රජය සිය ආදායමෙන් සියයට 35ක් වැට් බද්දෙන් ද, තවත් සියයට 35ක් විදේශ වෙළෙඳාම මත පනවා ඇති විවිධ බදු මගින් ද උපයා ගනී. මේවා දුප්පත් පොහොසත් භේදයකින් තොරව සෑම කෙනෙකු ම ගෙවන වක්‍ර බදු වෙයි. පුද්ගලික සහ ආයතනික ආදායම් බදු ආකාරයෙන් සෘජු බදු සියයට 20 ක් දායකත්වයක් ලබාදෙයි. ඉතිරි සියයට 10 බදු නොවන ආදායම් වේ.

අනුර කුමාර මහතාගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයේ  පුද්ගලික ආදායම් බද්ද (සක්‍රීය බදු ලිපිගොනු සහිත පුද්ගලයන් මිලියන 1කට පමණ බලපාන) අඩු කිරීමේ යෝජනා අඩංගු වේ. බදු රහිත සීමාව මසකට රුපියල් 100,000 සිට මසකට 200,000 (වාර්ෂික ආදායම රුපියල් මිලියන2.4) දක්වා ඉහළ නංවනු ලබන අතර බදු කාණ්ඩ නැවත සකස් කරනු ලැබේ. ඉහළ ම බදු අනුපාතය පිළිබඳව කිසිවක් ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශයේ සඳහන් නොවන නමුත්, 2023 දී ජාතික ජන බලවේගය යෝජනා කළේ ඉහළ ම අනුපාතය සියයට 36 සිට සියයට 24 දක්වා අඩු කිරීමට ය. මෙම වෙනස්කම් මගින් ආදායම් බද්දෙන් ලැබෙන ආදායම සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කරනු ඇත. මෙම අඩුව පියවා ගැනීමට යෝජනා වී ඇත්තේ  ඩිජිටල්කරණය ඇතුළු ක්‍රම මගින් බදු එකතු කිරීමේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි දියුණු කිරීම ය. යෝජිත ආදායම් වැඩිදියුණු කිරීම් සඳහා වසර ගණනාවක් ගත වනු ඇති අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නුදුරු කාලයේ හිඟයක් ඇති වීමත්, එමගින්, ප්‍රාථමික ගිණුම් ශේෂ ඉලක්ක කෙරෙහි අහිතකර බලපෑමක් ඇති වීමත් සිදුවනු ඇත.

පරිස්සමින් පිනවීම

රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා ද ආදායම් බදු ගෙවන බලගතු මිලියනයේ අභිලාෂයන් ආමන්ත්‍රණය කරයි. බදු ස්ථර නැවත සකස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් භාණ්ඩාගාරය ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදල සමඟ සාකච්ඡා කරමින් සිටින බව ඔහු කියයි. බදු ස්ථරයක් රුපියල් 500,000ලෙස පවත්වාගෙන යනවා වෙනුවට, යෝජිත වෙනස මගින් එය රුපියල් 720,000 දක්වා පුළුල් කරනු ඇති අතර, බදු නිදහස් සීමාව මසකට රුපියල් 100,000 ලෙස ම පවත්වාගෙන යනු ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ වසරකට රුපියල් 5,200,000 ක් උපයන පුද්ගලයෙකු රු. 900,000 ක් බදු ගෙවිය යුතු බව යි. එය දැනට පවතින රුපියල් 990,000 ක ගෙවීමට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වීමකි.

සජිත් ප්‍රේමදාස මහතා බදු නිදහස්  සීමාව වසරකට රුපියල් 1,200,000 ලෙස තබා ගන්නා නමුත් මීළඟ බදු ස්ථරය සඳහා අනුපාතය සියයට 1ක් ලෙස නියම කරයි. එවිට වසරකට රුපියල් 1,700,000 ක් උපයන පුද්ගලයෙකුට දැනට ගෙවමින් සිටින රුපියල් 30,000වෙනුවට ගෙවන්නට සිදුවන්නේ රුපියල් 5,000 ක් පමණකි. ඵලදායී බදු අනුපාතය සියයට 1.8 සිට සියයට 0.3 දක්වා අඩු කෙරෙනු ඇත.මසකට රුපියල් 500,000 ක් උපයන පුද්ගලයෙකු විසින් ගෙවනු ලබන මුදල දැනට පවතින මුදලට සහ රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා යෝජනා කරන පරිදි බදු කාණ්ඩ පුළුල් කිරීමෙන් පසු ගෙවන මුදලට වඩා රුපියල් 300,000 කින් පමණ අඩු වනු ඇත.

මෙම සියලු වෙනස්කම් යෝජනා කර ඇත්තේ ආදායම් ලබන්නන්ගෙන් ඉහළ ම සියයට 20 සඳහා වීම සැලකිල්ලට ගත යුතුය.

වක්‍ර බදු සියලු ම පුරවැසියන් විසින් ගෙවනු ලබයි. වක්‍ර බදු ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන බව රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා ප්‍රකාශ කරන නමුත්, එය යථාර්ථවාදී ලෙස නොපෙනෙන්නේ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් යැපෙන ආර්ථිකයන් හැර වෙනත් කිසිදු ආර්ථිකයකට වක්‍ර බදු නොමැතිව ක්‍රියාත්මක විය නොහැකි බැවිනි. අනුර කුමාර දිසානායක සහ සජිත් ප්‍රේමදාස යන දෙදෙනා ම වැට් බද්දේ සීමා (උදා. කෘෂිකාර්මික යන්ත්‍රෝපකරණ, සූර්ය පැනල ආදිය සඳහා පැවති නිදහස් කිරීම් නැවත ලබාදීම) සංශෝධනය කිරීමට පොරොන්දු වෙති. රේගුවෙන් ලැබෙන ආදායම වැඩි කිරීමට අනුර කුමාර දිසානායක මහතාට අවශ්‍ය වුවද, විදේශ වෙළඳාම මත පනවා ඇති බදු ගැන ඔවුන් පවසන්නේ අල්ප වශයෙනි.

වැඩසටහන සමඟ රැඳී සිටීම

රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා විසින් දෙන ලද පොරොන්දු සියල්ල නොවේ නම් බොහොමයක් සඳහා අමතර වියදම් අවශ්‍ය නොවේ. නිදසුනක් වශයෙන්, වතුවල සේවය කරන අයට නිවාස සඳහා මෙන්ම එළවලු වගාව සඳහා රජයේ ඉඩම් නිදහස් කිරීමට ඔහු යෝජනා කරයි. මූල්‍ය වියදම් ගැන  සඳහන් වුවත් (උදාහරණයක් ලෙස වෘත්තීය අධ්‍යාපන පාඨමාලා හදාරන අය සඳහා යෝජිත දීමනා), ඒ සඳහා අරමුදල් දැනටම ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවෙන් ලබාගෙන ඇති බව පෙනෙන්නට තිබේ.

රාජ්‍ය සේවකයින්ට පොරොන්දු වූ වැටුප් වැඩිවීම් සහ පුද්ගලික ආදායම් බදු සංශෝධන වඩාත් ගැටලු සහගත වන අතර, දෙවැන්න සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 0.08 ක් වැය වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන බව භාණ්ඩාගාරය පවසයි. ඒ සඳහා ආදායම් උපයා ගැනීමේ විකල්ප ක්‍රියාමාර්ග ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදල වෙත යෝජනා කර ඇති බව වාර්තා වේ.

ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ ඉලක්ක සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා බර තැබීම සම්බන්ධයෙන් අනුර කුමාර දිසානායක මහතා සිටින්නේ අනෙක් අන්තයේ ය. ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදල වෙත සහ ණයහිමියන් වෙත යෝජනා කෙරෙන විකල්ප ණය තිරසර විශ්ලේෂණයක් (DSA)සංවර්ධනය කිරීමේ යෝජනාව ඔහුගේ ප්‍රවේශයේ කේන්ද්‍රීය කරුණ බව පෙනෙන්නට තිබේ. මුල්‍ය අරමුදලේ DSA වෙනුවට දැවැන්ත ණය බර පියවීම සඳහා වෙන් කළ යුතු මුදල අඩු කරන වෙනත් විකල්පයක් මගින් එය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ  හැකි නම්, ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේගිවිසුමේ සිටියදීම ආදායම් අඩු කිරීම් සහ නව වියදම් පවත්වා ගැනීමේ හැකියාව ලැබෙනු ඇත.

නමුත් ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ ණය තිරසරභාව විශ්ලේෂණය වෙනුවට වෙනත් විකල්පයකට මුල්‍ය අරමුදල සහ විවිධ ණය දෙන්නන් මෙම අවස්ථාවේදී එකඟ වීමට ඇති ඉඩකඩ ඉතා අඩු ය. එයින් අදහස් වනුයේ හොඳ ම තත්ත්වයක දී නම් ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම අවසන් කිරීමෙහි දිගු ප්‍රමාදයක් සහ නරක ම තත්ත්වයක දී මුල්‍ය අරමුදලේ  වැඩසටහන ඇතුළු සමස්ත ක්‍රියාවලිය ම  බිඳ වැටීම යි.

සජිත් ප්‍රේමදාස මහතාගේ පොරොන්දු අන්ත දෙක අතර මාවතක් සකසා ගැනීමට උත්සාහ කරයි. විකල්ප ණය තිරසරභාව විශ්ලේෂණයක් ඉදිරිපත් කිරීම ඉදිකරමින් පවතින නිවසක අත්තිවාරම ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම හා සමාන බව කියන හර්ෂ ද සිල්වා මහතා කියන්නේ  ඔවුන්ගේ ප්‍රවේශය වන්නේ ඇතැම් කාමර විශාල කිරීමට සහ අනෙක් ඒවා කුඩා කිරීමට හැකිවන සේ නිවසේ අභ්‍යන්තර බිත්ති වෙනස් කිරීමක් හා සමාන බව යි. මුල්‍ය අරමුදල සමග ගිවිසුම ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සහ සමහරවිට නැවත සාකච්ඡා කිරීම අවසන් කිරීමේ දී, අත්තිවාරම ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමට වඩා අඩු වුව ද, ප්‍රමාදයක් සිදුවන බව පෙනී යන හෙයින් මෙම අනුරූපකය තරමක් අවාසනාවන්ත ය.

සජිත් ප්‍රේමදාස මහතා විසින් යෝජනා කරන QR මත පදනම් වූ ක්‍රමයක් හරහා ගොවීන්, “ශක්ති” සහල් මෝල්කරුවන්, ත්‍රිරෝද රථ රියදුරන්, ධීවරයින් සහ පාසල් ප්‍රවාහන රියදුරන්ට ඉන්ධන සහනාධාර ලබා දීම, ආදිය කළමනාකරණය සඳහා සැලකිය යුතු අමතර වියදම් දැරිය යුතු වනු ඇත. 2022-23 සමයේ ඉන්ධන හිඟය සහ සලාක ක්‍රමය පැවති කාලය තුළ දක්නට ලැබුණු පරිදි සහනාධාර ඉන්ධනවල කළු වෙළඳපොළක් බිහිවීමට ද එවන් සංකීර්ණ යෝජනා හේතුවිය හැකි ය.

සාරාංශයක් ලෙස, අනුර කුමාර දිසානායක මහතගේ යෝජනා ක්‍රියාත්මක කිරීම නිසැකව ම පාහේ ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ  වැඩසටහන් ඉක්මනින් ඉවත් වීමට සහ ණය සාකච්ඡා අලුතින් ආරම්භ කිරීමේ අවශ්‍යතාවයට තුඩු දෙනු ඇත. රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතාගේ යෝජනා, විශේෂයෙන්ම අවසාන මොහොතේ සජිත් ප්‍රේමදාස මහතා විසින් කරන ලද සියලු ම බෝග ණය කපා හැරීමේ යෝජනාව සමග තරග කිරීම සඳහා ඉදිරිපත් කෙරෙන යෝජනා නිසා ප්‍රාථමික ගිණුමේ ශේෂ ඉලක්ක සපුරාලීමට අපොහොසත් වීමට ඉඩ ඇති අතර එමඟින් මුල්‍ය අරමුදලේ  ඊළඟ වාරිකය අනතුරේ හෙළීමට ඉඩ තිබේ. සජිත් ප්‍රේමදාස මහතාගේ යෝජනා මධ්‍යස්ථ අවදානමක් රැගෙන එයි.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහනේ ආරක්ෂාව අහිමි වීම ණය සාකච්ඡා බිඳවැටීමේ සහ හිඟය සහ පෝලිම් යුගය වෙත ආපසු යාමේ අවදානම රැගෙන එයි. ඉන්ධන සහනාධාර හෝ බදු අඩු කිරීම් වැනි විශේෂිත කුලකයන්ට ප්‍රධානය කරනු  ලබන කෙටි කාලීන ප්‍රතිලාභවලට වඩා පෝලිම් යුගයට අපව නැවත ඇද දැමීමේ අවදානම වළක්වා ගැනීම කෙරෙහි විශාල බරක් ලබා දිය යුතුව ඇත. විවිධ අවශ්‍යතා ඇති කණ්ඩායම්වලට විශාල ම ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වන ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශන මගින් අපව නැවත පෝලිම්වලට සහ කළුවර කාලවලට යැවීමේ බරපතළ ම අනතුර ඇතිකරයි.

දේශපාලන හා සමාජ ක්‍රියාකාරික
rohan@lirneasia.net

(මෙම ලිපිය ‘අනිද්දා‘ ජාතික පුවත්පතේ පලවූවකි. අවධාරණ හා ජායාරුප අපෙන් – සංස්කාරක )